JINSI GANI UJINGA WA MTU MMOJA NI UDHAIFU WA JAMII NZIMA?

UJINGA WA MTU MMOJA NI UDHAIFU WA   JAMII NZIMA?

Ndiyo — ujinga wa mtu mmoja unaweza kuwa tishio kwa malengo ya wote, kwa sababu jamii ni mfumo unaoathiriwa na kila kiungo chake, hata kile kidogo.

Katika ulimwengu wa leo uliojaa misukosuko ya kijamii, kiuchumi na kisiasa, suala la maarifa linazidi kuwa muhimu kuliko wakati mwingine wowote. Jamii inayopiga hatua ni ile inayojengwa juu ya msingi wa watu wanaojifunza, wanaofikiri na wanaowajibika. Ndiyo maana wahenga waliwahi kusema: “Ujinga wa mtu mmoja ni udhaifu wa jamii nzima.” Kauli hii ina uzito mkubwa, na ndani yake kuna siri ya mafanikio au maanguko ya jamii.

Katika makala haya, tunachambua kwa undani jinsi ujinga wa mtu mmoja unaweza kuathiri mfumo mzima wa jamii na kuchelewesha malengo ya wote.

Jamii Ni Mfumo Unaotegemeana

Moja ya kanuni za msingi katika falsafa ya jamii ni kwamba binadamu si kisiwa. Kila mmoja wetu ni kiungo katika mnyororo mpana wa maisha ya kijamii. Hivyo basi, upungufu wa kiakili, kiutendaji au kimaadili wa mtu mmoja haukali kwake peke yake—huathiri mfumo mzima.

Mfanyakazi mmoja asiye na uelewa wa majukumu yake anaweza kuzuia utendaji wa idara nzima. Dereva mmoja mjinga barabarani anaweza kuhatarisha maisha ya wasio na hatia. Mwalimu mmoja asiyejiendeleza anaweza kukwamisha kizazi kizima. Kiongozi mmoja asiye na elimu ya maamuzi mazito anaweza kudidimiza uchumi wa taifa.

Hii inatufundisha kuwa ujinga sio tatizo la mtu binafsi bali ni changamoto ya jamii yote.

Ujinga si Kukosa Kusoma Tu — Ni Kukosa Kuwajibika

Katika falsafa, neno “ujinga” linachukuliwa kwa maana pana zaidi. Ni pamoja na:

• Kutokujua,
• Kutokutafuta kujua,
• Kukataa kubeba wajibu,
• Kufanya bila kufikiri,
• Au kupuuza matokeo ya matendo.

Hivyo, mtu mjinga ni yule anayekataa kuangaza akili yake na badala yake kuruhusu giza la uzembe na upuuzaji litawale fikra zake. Tatizo linapokuwa kubwa ni pale mtu huyo anapoingiliana na mfumo unaotegemeana na wengi.

Maarifa ya Jamii Ni Jumla ya Maarifa ya Watu Wake

Katika falsafa ya epistemolojia ya kijamii, jamii hujengwa juu ya maarifa ya watu wake. Kadiri watu wachache zaidi wanavyokuwa wajinga, ndivyo jamii inavyodhoofika katika kufanya maamuzi sahihi.

Jamii yenye watu wachache wanaojua ina uwezo wa kufanya mambo makubwa. Lakini jamii iliyojaa wapuuzi wachache tu inaweza kurudi nyuma haraka kuliko inavyotarajiwa. Hii ni kwa sababu ujinga huathiri:

• Maamuzi ya kimkakati,
• Utendaji,
• Msimamo wa kisiasa,
• Mpangilio wa uchumi,
• Na hata maadili ya vizazi vijavyo.

Ujinga ni Kiungo Kibovu Kwenye Mnyororo wa Maendeleo

Katika falsafa ya maendeleo, maendeleo hutokea pale ambapo kila sehemu ya jamii inashiriki kwa ufanisi. Ikiwa injini ya gari ina sehemu moja iliyoharibika, gari lote halitasonga. Ndivyo ilivyo katika jamii: Mtu mmoja asiyewajibika anaweza kuzuia kasi ya ustawi.

Mfano rahisi:

• Kama mfanyakazi mmoja katika timu anakosea, timu nzima hailipwi.
• Kama mhandisi mmoja hajui hesabu sahihi, daraja linaweza kuporomoka.
• Kama daktari mmoja hana elimu ya kutosha, maisha yanaweza kupotea.

Hivyo, ujinga wa mtu mmoja hauishii kwake—huathiri wengi.

Kwa Nini Jamii Ina Jukumu la Kupambana na Ujinga?

Jamii iliyo na uelewa haiwezi kukaa kimya ikitazama ujinga ukikua. Hivyo, ni wajibu wa jamii kupigana na ujinga kwa:

• Kuelimisha watu,
• Kukuza uwajibikaji,
• Kutoa mwanga wa maarifa,
• Na kuhakikisha kila mtu anajua umuhimu wa nafasi yake.

Kwa kufanya hivyo, jamii inajenga nguzo imara za ustawi na maendeleo endelevu.

Ujinga, kwa mtazamo wa kifalsafa, si tu kutokujua kusoma na kuandika; ni upungufu wa mwanga wa fikra, upungufu wa kuwajibika, upungufu wa uwezo wa kutafakari, na mara nyingi ni upungufu wa kutambua athari ya matendo kwa wengine. Ujinga ni kivuli kinachoangukia akili na kuifanya ishindwe kuona mbali, na katika jamii, kivuli hiki hakikai juu ya mtu mmoja tu—kinaenea.

Katika falsafa ya ontolojia ya kijamii (social ontology), jamii hutazamwa kama mwili mmoja wenye viungo vingi. Kila mwanajamii ni kiungo. Kiungo kimoja kikiharibika, mwili wote huhisi maumivu. Hivyo, ujinga wa mtu mmoja unakuwa kama kiungo kilichooza ndani ya mwili—kinasababisha maumivu ya mbali zaidi kuliko mahali kilipo.

Fikiria mfano rahisi: dereva mmoja asiye na elimu ya barabarani anaweza kusababisha vifo vya watu wasiokutana naye maishani kabisa. Mfanyakazi mmoja asiyejua wajibu wake anaweza kuzuia maendeleo ya kampuni nzima. Mwalimu mmoja asiyejituma anaweza kuua fikra za kizazi kizima. Kiongozi mmoja asiye na busara anaweza kupoteza rasilimali za taifa zima. Kwa hiyo, ujinga una nguvu ya kuathiri hata wale wasiohusika moja kwa moja.

Katika falsafa ya maadili ya jamii (social ethics), tunafundishwa kwamba kila mtu ana wajibu wa kuishi kwa namna itakayoongeza thamani ya jamii yake. Huu ni wajibu wa kimaadili, sio wa kisheria. Kila mtu anayekataa kujifunza, anayekataa kufikiri, au anayekataa kubeba majukumu yake, kwa hakika anapunguza thamani ya jamii yake. Kwa kuwa jamii ni mkusanyiko wa matawi, tawi moja likichongwa vibaya hutitikisa mti wote.

Ujinga pia huleta athari kubwa katika eneo la epistemolojia ya pamoja (collective knowledge). Maarifa ya jamii ni jumla ya maarifa ya watu wake. Kadiri watu wachache wanavyokuwa na ujinga, ndivyo jamii inavyopungukiwa na nguvu ya kufanya maamuzi sahihi. Hivyo, ujinga wa mtu mmoja huwa kama doa kwenye kitambaa—dogo lakini huonekana na huathiri muonekano mzima.

Kwa mtazamo wa falsafa ya maendeleo, jamii yenye watu wachache wajinga huchelewa kusonga mbele kwa sababu kila mwanachama ni injini ndogo katika mashine kubwa ya maendeleo. Injini moja ikifanya kazi vibaya, kasi ya mashine inapungua. Hapa ndipo tunapopata ukweli kuwa malengo ya wengi yanaweza kuteketezwa na upungufu wa mmoja.

Kwa hiyo, kwa kifalsafa, ujinga wa mtu mmoja ni tishio kwa jamii kwa sababu:

1. Jamii ni mfumo unaotegemeana, hivyo kasoro ya mmoja ni kasoro ya wote.

2. Ujinga huzaa makosa, makosa huzaa madhara, na madhara haya huwapata wasiostahili.

3. Ujinga hupunguza uwezo wa jamii kufanya maamuzi sahihi, kwa sababu maarifa ya jamii ni jumla ya maarifa ya watu wake.

4. Ujinga huua maendeleo, kwa kuwa maendeleo ni matokeo ya ushirikiano wa akili nyingi.

5. Ujinga huwa wimbi linaloenea, kwa sababu tabia ya mtu mmoja huathiri zaidi ya maisha yake binafsi.

Kwa jumla, falsafa inatuambia ukweli mmoja mkuu:

Jamii haiwezi kuwa bora zaidi ya watu wake.

Ikiwa mtu mmoja anaacha kutafuta mwanga, basi anawazia giza kwa watu wanaomzunguka. Lakini ikiwa mtu mmoja anachagua kufungua milango ya maarifa, basi anafanya kazi ya kuangaza njia ya wengi.

Hitimisho

Kwa mantiki ya kifalsafa, ujinga wa mtu mmoja ni hatari kwa sababu jamii si mkusanyiko wa watu waliotengwa, bali ni mwili mmoja wenye viungo vingi. Kasoro ya kiungo kimoja inasababisha mwili mzima kutetemeka. Hivyo, ili jamii ijenge mustakabali mwema, kila mmoja lazima achukue hatua ya kujifunza, kutafakari, na kuwajibika.

Jamii haiwezi kuimarika ikiwa watu wake hawataki kuimarisha fikra zao.
Na mtu mmoja anapochagua kujua, anazidisha mwanga hadi kwa wengine.

• Tweet
• Share
• Share
• Share
• Share