Uncategories MAGONJWA YASIYOPEWA KIPAUMBELE: MAANA, AINA, SABABU, ATHARI NA NAMNA YA KUYAZUIA (MWONGOZO KAMILI WA 2025)

Nov 29, 2025

MAGONJWA YASIYOPEWA KIPAUMBELE: MAANA, AINA, SABABU, ATHARI NA NAMNA YA KUYAZUIA (MWONGOZO KAMILI WA 2025)

13:07 0 Posted By: Trainer

MAGONJWA YASIYOPEWA KIPAUMBELE: MAANA, AINA, SABABU, ATHARI NA NAMNA YA KUYAZUIA (MWONGOZO KAMILI WA 2025)

Utangulizi

Katika ulimwengu wa afya, baadhi ya magonjwa hupatiwa kipaumbele kikubwa kutokana na athari zake kwa jamii, kama vile UKIMWI, Kifua Kikuu (TB) na Malaria. Hata hivyo, kuna kundi kubwa la magonjwa ambayo hayapati uzito unaostahili licha ya kuathiri mamilioni ya watu – haya ndiyo yanaitwa magonjwa yasiyopewa kipaumbele (Neglected Tropical Diseases – NTDs).
Magonjwa haya mara nyingi yanaathiri watu wanaoishi kwenye umasikini, maeneo ya vijijini na maeneo yenye miundombinu duni ya afya.

Magonjwa Yasiyopewa Kipaumbele Ni Nini?

Magonjwa yasiyopewa kipaumbele ni magonjwa ya kuambukiza ambayo mara nyingi hupuuzwa katika mipango ya afya ya umma, licha ya kuathiri watu wengi – hasa katika nchi za joto kama Tanzania na nchi nyingine za Afrika.

Mara nyingi:

  • Hayana utafiti wa kutosha
  • Hakuna dawa mpya zinazoendelezwa
  • Hayapewe bajeti ya kutosha
  • Huathiri watu maskini zaidi

WHO imetambua zaidi ya 20+ magonjwa katika kundi hili.

Aina za Magonjwa Yasiyopewa Kipaumbele (NTDs)

Hapa chini ni baadhi ya magonjwa maarufu yasiyopewa kipaumbele:

1. Minyoo ya Tumbo (Soil-transmitted Helminths)

Husababishwa na:

  • Minyoo ya roundworm
  • Hookworm
  • Whipworm

Dalili:

  • Upungufu wa damu
  • Kichefuchefu
  • Tumbo kujaa gesi
  • Kupungua uzito

2. Kichocho (Schistosomiasis / Bilharzia)

Huenezwa na konokono wa majini.

Dalili:

  • Maumivu ya tumbo
  • Damu kwenye mkojo au kinyesi
  • Uchovu
  • Kuvimba kwa ini

3. Trakoma (Trachoma)

Ni ugonjwa wa macho unaosababisha upofu, huenezwa na vimelea na mazingira machafu.

Dalili:

  • Macho kuwasha
  • Uvimbe wa kope
  • Kupungua kwa uwezo wa kuona

4. Usubi (Onchocerciasis / River Blindness)

Huenezwa na mbu weusi (blackflies).

Dalili:

  • Kuwashwa sana
  • Madoadoa kwenye ngozi
  • Hatimaye upofu

5. Ugonjwa wa Matende (Lymphatic Filariasis)

Huenezwa na mbu, husababisha kuvimba kwa viungo.



Dalili:

  • Miguu au mikono kuvimba
  • Kuongezeka kwa maambukizi ya ngozi
  • Ulemavu wa kudumu

6. Ugonjwa wa Kichaa Cha Mbwa (Rabies)

Ugonjwa unaosababisha kifo kwa zaidi ya 99% bila chanjo.

7. Kipindupindu (Cholera)

Ingawa ni maarufu, bado kinahesabiwa kama NTD katika baadhi ya maeneo.

8. Leishmaniasis

Huenezwa na mbu wadogo (sandflies).

Dalili:

  • Homakali
  • Kupungua uzito
  • Uvimbe wa ini na wengu

9. Dengue

Huenezwa na mbu Aedes.

Dalili:

  • Homa
  • Maumivu ya misuli
  • Kutokwa damu

Sababu Kwa Nini Magonjwa Haya Hayapewi Kipaumbele

Kuna sababu nyingi zinazopelekea magonjwa haya kupuuzwa:

1. Huathiri watu maskini zaidi

Tafiti nyingi hulenga magonjwa yanayoathiri mataifa tajiri, hivyo NTDs hukosa ufadhili.

2. Kutoonekana mara moja (chronic diseases)

Magonjwa mengi huendelea polepole na mara nyingi hayaangalii "dhahiri" mapema.

3. Ukosefu wa utafiti na teknolojia

Hakuna maendeleo ya haraka ya dawa na chanjo mpya kwa magonjwa haya.

4. Changamoto za miundombinu ya afya

Maeneo mengi yenye magonjwa haya hayana hospitali bora, maji safi au usafi.

5. Uelewa mdogo kwa jamii

Watu wengi hawajui madhara ya magonjwa haya, hivyo hawaendi hospitali mapema.

Athari za Magonjwa Yasiyopewa Kipaumbele

1. Ulemavu wa Kudumu

Magonjwa kama matende, trakoma na usubi husababisha ulemavu wa maisha.

2. Kupoteza uwezo wa kufanya kazi

Hii huathiri uzalishaji kwenye jamii na kusababisha umaskini kuzidi.

3. Vifo

Baadhi ya magonjwa kama Kichaa cha Mbwa, Kipindupindu na Dengue yanaweza kusababisha vifo haraka bila matibabu.

4. Kuongezeka kwa gharama za matibabu

Jamii maskini hutumia gharama kubwa kutibu magonjwa ambayo yangezuilika.

5. Kupungua kwa maendeleo ya kiuchumi

Wafanyakazi wengi wanapougua mara kwa mara, uchumi wa familia na taifa hupungua.

6. Athari kwa watoto

Watoto huathirika zaidi kwa:

  • Upungufu wa damu
  • Kushindwa kusoma vizuri
  • Kudumaa kimakuzi

Namna ya Kuzuia Magonjwa Yasiyopewa Kipaumbele

1. Usafi wa Maji (WASH)

  • Kunywa maji yaliyochemshwa/ya chupa
  • Kutumia vyoo vizuri
  • Kutunza mazingira safi

2. Matibabu ya Kinga (Mass Drug Administration)

Kama vile:

  • Dawa za minyoo (Albendazole)
  • Dawa za kichocho (Praziquantel)

3. Kudhibiti Mbu na Vectors

  • Kutumia vyandarua
  • Kupulizia dawa
  • Kuondoa mazalio ya mbu

4. Chanjo

Mfano: chanjo ya kichaa cha mbwa.

5. Elimu ya Afya kwa Jamii

Elimu kuhusu usafi, matumizi ya vyoo, na kutokaga hovyo ni muhimu sana.

6. Kuchukua hatua haraka unapopata dalili

Kutafuta matibabu mapema huokoa maisha.

Kwa Nini Serikali na Mashirika Yanapaswa Kupa Kipaumbele Magonjwa Haya?

1. Athari zake ni kubwa kuliko inavyoonekana

Milioni 1+ hufa kila mwaka duniani kutokana na NTDs.

2. Zinazuika kwa gharama ndogo sana

Dawa nyingi za NTDs ni za bei ndogo au hutolewa bure.

3. Uwekezaji mdogo unatoa matokeo makubwa

Kila shilingi 1 katika NTDs hurejesha thamani ya kijamii na kiuchumi.

4. Huongeza nguvu kazi ya taifa

Watu wakiwa na afya njema ⇒ uchumi unakua.

Hitimisho

Magonjwa yasiyopewa kipaumbele ni tishio kubwa kwa afya na maendeleo ya jamii, hasa katika nchi zinazoendelea. Kupitia usafi, elimu, kinga, dawa za kuzuia na matumizi ya chanjo, magonjwa haya yanaweza kudhibitiwa kwa urahisi.
Ni wajibu wa jamii, serikali, sekta binafsi na mashirika ya kimataifa kuhakikisha magonjwa haya yanapatiwa kipaumbele ili kulinda afya za watu wanaoishi kwenye mazingira hatarishi.

#Muhimbili

#Peramihohospital

Trainer

0 Comments: